Onze watervoorraden staan onder druk, niet enkel in ontwikkelingslanden, maar ook bij ons in België. Wat moet anders? En hoe kunnen we persoonlijk een impact hebben op onze watervoetafdruk? Jong Groen legt de feiten op tafel en zoekt het voor je uit.

Het lijkt stilaan een traditie. Een nieuw jaar, een nieuw warmterecord. 2015 verpulverde al het record uit 2014. Dit viel deels te verklaren door het natuurfenomeen El Niño dat de globale gemiddelde temperatuur omhoog stuwt. Maar desondanks werd dat record een jaar later opnieuw verbroken. 2016 is nu het warmste jaar on record.

De klimaatverandering is een feit, met alle gevolgen vandien. Gletsjers en ijskappen smelten in sneltempo, met een stijgende zeespiegel tot gevolg. Nog nooit was er zo weinig zee-ijs op de Noordpool als deze winter en ijsvrije zeeën betekenen nog meer opwarming. Extreme weerfenomenen zullen vaker voorkomen deze eeuw. Veranderende neerslagpatronen vormen een bedreiging voor landbouw en de globale drinkwatervoorzieningen. Slechts 3% van het water op onze planeet is zoet water en dus potentieel drinkbaar.

WATER AL S BRON VAN CONFLICT

Het lijkt toekomstmuziek, maar het is helaas brandend actueel. Europa kent vandaag de grootste toestroom aan vluchtelingen en asielzoekers sinds de Balkanoorlogen. Sinds 2011 wordt Syrië verscheurd door een burgeroorlog. Miljoenen mensen zijn dakloos en ontvluchtten het land. De gevolgen van dat conflict, zoals de vluchtelingencrisis en de strijd tegen IS, worden internationaal overbelicht, maar de oorzaken komen minder aan bod. Hoge voedselprijzen, jeugdwerkloosheid en sociale onrust werden genoemd als oorzaak van de Arabische lente. Onderzoekers stellen dat extreme droogte ten gevolge van klimaatverandering de boosdoener is van de sociale onrust en dus ook voor verschillende andere conflicten die de regio teisteren.

Al vele jaren zorgt extreme droogte voor mislukte oogsten en werkloze boeren in het Midden-Oosten. In Syrië alleen al spreken we over anderhalf miljoen boeren die door de droogte hun akkers hebben achtergelaten. De regio rond de Eufraat en de Tigris, die duizenden jaren geleden bekend stond als de Vruchtbare Sikkel, dreigt te veranderen in de Onvruchtbare Sikkel. Volgens klimaatwetenschappers is de extreme droogte in het Midden-Oosten een waarschuwing voor wat kan gebeuren in heel het Middellandse Zeegebied en op andere plaatsen op aarde.

Ook slinkende gletsjers kunnen op korte termijn een serieuze bron van conflict gaan vormen, zoals in het Himalayagebied. Smeltwater voedt daar niet enkel grote rivieren zoals de Ganges en de Brahamaputra, maar voorziet ook honderden miljoenen mensen van drinkwater. Het verdwijnen van deze gletsjers zou een regelrechte humanitaire ramp zijn. Deze en vele andere voorbeelden geven weer dat niet-duurzame landbouw, slecht waterbeleid en klimaatverandering een toxische cocktail vormen voor conflict. De vluchtelingencrisis die we vandaag meemaken is mogelijk slechts een voorsmaakje.

VLAANDEREN OP DROOG ZAAD

Verschillende Europese landen kampen met watertekort. Officieel spreekt men van waterschaarste wanneer er jaarlijks minder dan 1000 kubieke meter per inwoner beschikbaar is. In 2007 bedroeg de waterbeschikbaarheid in Vlaanderen slechts 834 kubieke meter per inwoner. Enkel landen zoals Tsjechië en Italië staan er slechter voor. Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest worden internationaal aanzien als regio’s met een ernstig watertekort.

Water kan op verschillende manieren gewonnen worden. Oppervlaktewater bijvoorbeeld wordt in België uit de Maas en het Albertkanaal gehaald. Dat is niet zonder risico. De winning van water uit oppervlaktewater resulteert bijvoorbeeld in Kazachstan tot uitgedroogde rivieren en valleien. Om dergelijke toestanden te vermijden is de winning in ons land streng gereguleerd, maar daardoor zijn de mogelijkheden beperkt.

Een tweede manier van waterwinning is het oppompen uit de ondergrond. Dit staat in voor 70% van onze watervoorraad. In Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg gebeurt dit voornamelijk uit ondiepe waterlagen. Door de ondiepe ligging raken deze reservoirs makkelijk bijgevuld door infiltrerend regenwater. De fluctuaties die er worden waargenomen zijn vooral seizoensgebonden.

Oost- en West-Vlaanderen staan er veel minder goed voor. Daar wordt grondwater gewonnen op grote dieptes uit de ondergrondse sokkel. Enkele boorputten gaan zelfs tot 960 meter diep. Het is voornamelijk de aanwezigheid van landbouw, de textielen voedingsindustrie die een grote druk legt op deze reservoirs. Op sommige plaatsen is het peil op enkele decennia tijd 180 meter gezakt. Om dit te stabiliseren zou de productie met 75% moeten worden teruggeschroefd. Tenminste als we op lange termijn gebruik willen maken van deze waterlagen.

Is dieper boren geen optie? Door het risico op verzouten van het grondwater in de kustregio alleszins niet. Diepe grondwaterlagen bevatten ook geen zuurstof. Die aanboren brengt zuurstof in het milieu waardoor mogelijk zware metalen vrijkomen, die zeer toxisch zijn voor de mens.

Maar niet alle waterverbruik bevindt zich binnen de landsgrenzen en beperkt zich tot de consumptie van vloeibaar water. 89% van al het water dat we gebruiken komt rechtstreeks of onrechtstreeks uit het buitenland. Daarnaast verbruiken allerlei producten die we consumeren (vlees, groenten, melk, koffie, etc.) water tijdens het productieproces. Dit noemen we de watervoetafdruk. Die van de Belg bedraagt gemiddeld zo’n 5200 liter per dag. Is dat veel? Veel te veel! Gemiddeld is er op onze planeet dagelijks 3800 liter per persoon beschikbaar. Uiteraard is dit een gemiddelde, want er zijn droge en natte plekken op de wereld. Maar het feit dat onze noorderburen dagelijks slechts 3300 liter per persoon verbruiken zegt veel over hoe kwistig we omgaan met water.

AN INCONVENIENT TRUTH

Kunnen we de waterblack-out voorkomen? Zeker en vast. De overheid probeert ons al geruime tijd te sensibiliseren over onze waterconsumptie. De tips and tricks kent u al. Het zijn de usual suspects zoals “neem een douche in plaats van een bad”, “vervang je doucheknoppen”, “gebruik de waterspaarknop op je toilet” en “draai de kraan toe als je je tanden poetst”. Maar haalt dit zoveel uit als we weten dat slechts 11% van ons waterverbruik binnen de landsgrenzen plaatsvindt? En dan zijn deze tips ook nog van toepassing op slechts een klein aandeel van dit verbruik. De sensibiliseringscampagnes van de overheid komen dan ook over als morrelen in de marge.

Naast sensibilisering pakt de overheid de waterwegen aan om de afvoer van water te vertragen. Dit verkleint niet enkel het overstromingsgevaar, maar geeft het regenwater ook de kans om in de ondergrond te infiltreren. Hoe meer regenwater door de bodem kan sijpelen, hoe beter de ondiepe grondwaterreservoirs worden aangevuld. Het garandeert een blijvend en duurzaam gebruik van dit waterreservoir. Niet enkel het afremmen van oppervlaktewater, maar ook het vrijwaren van niet-verharde open ruimte vergroot de doorsijpeling van regenwater in de ondergrond. Het is dus niet enkel voor het klimaat, de mobiliteit en het milieu dat een betonstop noodzakelijk is, maar ook voor onze drinkwatervoorziening.

En met onze watervoetafdruk? Spaarzaam omgaan met water en een betere infiltratie van regenwater naar de ondergrond zijn allemaal binnenlandse maatregelen, terwijl 89% van ons waterverbruik in het buitenland plaatsvindt. Er is één maatregel die iedereen kan nemen en die niet alleen een grote impact heeft, maar tegelijkertijd controversieel is. Het is een inconvenient truth, maar vlees en andere dierlijke producten zijn voor ruim 40% verantwoordelijk voor je persoonlijke watervoetafdruk. Een consumindering van dierlijke producten dringt zich op als we duurzaam willen omgaan met het schaars bruikbare zoet water dat voorradig is op onze planeet. Wel kan je door vlees, zuivel en eieren te weren meerdere vliegen in één klap slaan. Je verlaagt niet enkel je watervoetafdruk, maar ook je persoonlijk carbon budget en je bestrijdt dierenleed.

We zullen dus met zijn allen minder dierlijke producten moeten consumeren om de toekomst en de vrijheid van de volgende generaties niet te hypothekeren, tot spijt van wie het benijdt.

Auteur: Wim Vandewijngaerde