Tien prioriteiten voor een duurzaam herstel

Dit manifest werd opgesteld door Jong Groen Gent en Jong Groen Leuven en kan ook via deze link geraadpleegd worden.

Onze wereld zoals we ze kennen gaat door een crisis. De komst en de razendsnelle verspreiding van het coronavirus leggen noodgedwongen een halt toe aan onze door winst gedreven samenlevingen. Het virus zet onze huidige manier van leven zwaar onder druk en legt een hele hoop systeemfouten bloot. De kosten hiervan zijn meer dan ooit zichtbaar, voelbaar en ongelijk verdeeld. Maar enkel een crisis leidt tot echte verandering.

Corona verplicht ons nu tot steun en solidariteit. In de eerste fase van het crisismanagement zijn investeringen aan de orde. We zetten prioritair in op diepgaand economisch én sociaal herstel, en stellen het menselijke welzijn terug centraal. Dit vertaalt zich in snelle investeringen in sectoren zoals de zorg en het onderwijs. De helden die nu onze wereld draaiende houden, verdienen snel rust en de nodige psychische ondersteuning. Werknemers verdienen bescherming via sterk verankerde sociale rechten.

Financiële ondersteuning is nodig voor zwaar getroffen sectoren zoals de cultuursector en kmo’s. maar industrieën en grote bedrijven die de aarde het meest onder druk zetten genieten steun indien deze instemmen met maatregelen die significant leiden tot vergroening en verduurzaming. Vooral duurzame, toekomstgerichte modellen verdienen steun. De klimaatcrisis is nog steeds de grootste bedreiging van onze samenleving. Hoewel talloze lobbygroepen corona als hét excuus gebruiken tot versoepeling, gaan wij voluit voor maatregelen die transitie naar een rechtvaardige, sociale, robuuste en duurzame samenleving versnellen. Als ecologisten kijken we naar de toekomst.

Met deze 10 punten halen we de belangrijkste systeemfouten uit onze economie én zetten we de duurzame en rechtvaardige transitie in naar samenlevingen waar mens en natuur boven winst primeert.

1. Het armoedevirus de wereld uit
2. Naar een eerlijke economie op maat van mens en planeet
3. De noodzaak van natuurbehoud en biodiversiteit
4. Lang leve (de) welzijn(ssector)
5. Preventieve, toegankelijke en werkbare gezondheidszorg voor iedereen
6. Met mensenrechten sol je niet
7. Voor een daadkrachtige en betrouwbare overheid
8. Databeheer en digitalisering als katalysator voor de duurzame transitie
9. Mobiliteit van de 21ste eeuw
10. Slimme ruimte voor mens en natuur

1. Het armoedevirus de wereld uit

De coronacrisis heeft de toename van mensen in armoede enkel maar doen versnellen. De strijd tegen armoede is dan ook één van de speerpunten waarop ingezet moet worden. Dit is een gevecht op vele fronten. De strijd voor universele huisvesting is hier fundamenteel. Vele mensen wonen in te kleine woningen, die vaak tot op de draad versleten zijn en niet gezond om in te wonen. Investeer daarom in voldoende en kwalitatieve sociale woningen, biedt genoeg sociale woningen of woningen via sociale verhuurkantoren aan en zorg dat wonen betaalbaar blijft.

Zorg er bovendien voor dat de prijs van onze basisbehoeften zoals water, gas, elektriciteit en voeding niet de pan uit swingen, maar hou ze betaalbaar voor iedereen, met een sterk genoeg sociaal tarief voor de meest kwetsbaren onder ons. Een even urgent probleem is dat van de kansarmoede. Een relatief groot deel van de bevolking heeft weinig reserves om grote kosten moeiteloos op te vangen.

Daarom vragen wij dat alle uitkeringen, alsook de pensioenen, tot boven de armoedegrens worden opgetrokken. Armoede moet ook actief opgespoord worden: vaak is het een verscholen probleem, dat nu in de coronacrisis vaker aan het licht komt (denk hierbij aan gezinnen zonder internet of maar met één computer). We moeten oog hebben voor de arbeidssituatie van mensen, zodat zij voldoende zijn om iedereen een waardig leven te geven. Er zijn immers meer en meer werkende armen hier in België. Een ministerie voor armoedebestrijding zou hier misschien een oplossing kunnen zijn.

Een fundamentele hefboom om uit armoede te geraken is het volgen van kwalitatief onderwijs en het behalen van een diploma. Ook hier moeten we meerdere tandjes bijsteken. Investeer terug in leerlingen, leerkrachten en infrastructuur. Zorg ervoor dat leerlingen genoeg bagage hebben om als kritische burger de wereld in te stappen en de job van hun dromen te vinden. Geef extra aandacht aan schooluitval, zodat jongeren gemotiveerd blijven om aan hun toekomst te werken.

2. Naar een eerlijke economie op maat van mens en planeet

Corona confronteert ons met de grootste economische crisis sinds de Grote Depressie. Dat op een moment dat wereldwijd toenemende ongelijkheid voor sociale onrust zorgt en de klimaatcrisis een alsmaar dreigendere realiteit wordt. Willen we uit dit driedubbele dal klimmen, dan is er nood aan een fundamenteel anders economisch systeem.

Vooreerst ijveren we voor een opwaardering van de lokale economie. De coronacrisis toont hoe kwetsbaar we zijn als een significant deel van onze goederen aan de andere kant van de planeet wordt vervaardigd. Vooral voor essentiële zaken zoals medicatie en voedsel moet dit ons zorgen baren. Investeren in de lokale economie betekent ook: meer lokale jobs en meer binding met de consument. Kortere ketens zijn daarenboven goed voor het klimaat. Het is nu echt tijd om anders te gaan leven. Een economie van het genoeg vervangt het uit de hand gelopen consumptiemodel. Laten we evolueren naar een economie die bloeit in plaats van ongebreideld groeit. Een economie waar welzijn van mens en planeet op de eerste plaats komt.

Twee principes zijn fundamenteel in de transitie naar de groene sociaal rechtvaardige economie die we voor ogen hebben: de sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen en de grootste vervuilers de grootste kosten betalen. We pleiten voor een sociaal corrigerende prijs op uitstoot. Hierdoor wensen we de groene transitie te stimuleren én te herverdelen door de opbrengst te laten stromen van de grote verbruikers naar de armsten.

Een eerlijker verdeling van rijkdom wensen we te bekomen via progressievere belastingen, het aanspreken van de grootste vermogens en het opvoeren van de strijd tegen fiscale fraude. Het moet gedaan zijn met de miljarden die naar belastingparadijzen vloeien. Bedrijven en sectoren die nu met overheidsgeld gered worden mogen geen blanco cheque krijgen. Voor wat hoort wat. Overheidssteun wordt gekoppeld aan eerlijke fiscaliteit en klimaatdoelstellingen. We wensen een investeringsklimaat en een regulerend kader die een groene, circulaire economie aantrekkelijk maken. Zo is de hernieuwbare energiesector zwaar getroffen door corona. Hernieuwbare energie speelt een belangrijke rol in de duurzame transitie en beschermt ons tegen een te grote macht van bedrijven en andere landen. Door hierin te investeren, kunnen jobs en welvaart gecreëerd worden in een sector met toekomst. Zo maken we van de nood een deugd en wordt de wereld beter na corona.

3. De noodzaak van natuurbehoud en biodiversiteit

De coronacrisis wordt nogal eens omschreven als een onzichtbare en oncontroleerbare kracht die ons komt kwellen. In de zoektocht naar een oplossing voor zowel de gezondheidscrisis als de bijkomende sociale ontwrichting mogen we niet vergeten hoe dit is kunnen gebeuren. Wetenschappers waarschuwen dat de volgende pandemie op elk moment kan uitbreken. En jawel, we hebben er vat op. De relatie die de mensheid heeft met de natuur, hoe wij ecosystemen verstoren, ligt aan de basis. Wetenschappers waarschuwen al jaren voor virusuitbraken en zelfs nu, midden in crisis, is er amper oor voor het principe: beter voorkomen dan genezen. De relatie met wilde dieren zoals op de versmarkt in Wuhan is inmiddels een gekend probleem. Maar het gaat verder dan dat.

De mens ontbost aan razendsnel tempo en komt daarbij in contact met ongekende soorten en hun ongekende infectieziekten. Bovendien worden dieren tot steeds kleinere oppervlakten samengedreven wanneer de mens hun ecosystemen verwoest. Zo geven ze hun infectieziekten makkelijker door aan elkaar. De grote overwinnaars zijn vleermuizen en knaagdieren, die veel virussen dragen en zo overdragen aan de mens. Een even verontrustende analyse kan gemaakt worden voor het overmatig gebruik van antibiotica in de industriële veeteelt. Onze relatie met de natuur moet grondig anders.

Op elk niveau kunnen we hier iets aan doen. Wereldwijd moeten we de natuur beter beschermen. Stilstaan bij het effect van onze consumptie is daarin een belangrijke stap. Zo is het bijvoorbeeld onverantwoord dat het Amazonewoud ontbost wordt om vee te voederen voor het op ons bord terechtkomt. De betonstop in Vlaanderen was een mooi voorbeeld om onze bossen en open ruimte te vrijwaren. In het binnenland zijn virusuitbraken niet het grootste risico, maar laten we stilstaan bij het groeiend droogteprobleem.

4. Lang leve (de) welzijn(ssector)

Welzijn betekent in de brede zin van het woord een ‘toestand dat je je goed voelt’, aldus Van Dale. Corona heeft op veel manieren invloed op ons welzijn. De angst voor de ziekte, de financiële onzekerheid en de opgelegde afwezigheid van sociaal contact wegen zwaar. We zijn ten slotte sociale wezens. De ratrace die onverwacht stilviel, voelt dan weer als een hele opluchting voor velen. Plots is er tijd voor het gezin, voor zelfreflectie, voor natuur, voor sport, voor vrienden, voor dat boek dat al jaren in de boekenkast staat, voor een babbel met de buren (op anderhalve meter afstand, uiteraard). Anders gaan leven, dat valt best wel mee, zo blijkt.

De verstoorde balans tussen werk en leven is tijdelijk hersteld. En dat voelt goed. In een op productiviteit gerichte samenleving neigen we het efficiëntiedenken ook door te trekken in ons eigen leven. Het dominante denken luidt dat succes een verdienste is en een tegenslag al snel iemands eigen schuld is. De druk die dit met zich meebrengt is immens. We zijn ervan overtuigd dat het anders kan, dat het beter kan. We pleiten voor werkbaar werk. De illusie van het maakbare succes wensen we achter ons te laten. We pleiten voor een wereld op mensenmaat.

Als we focussen op de welzijnssector, een sector die het algemene welzijn nastreeft, dan zien we hoe corona het belang van deze sector heeft duidelijk gemaakt. Het wegvallen van de normale werking van welzijnsorganisaties dreigde de grond onder vele voeten te slaan. Gelukkig slaagden welzijnsorganisaties er in sneltempo in om via allerlei creatieve manieren toch in om mensen als voorheen bij te staan. De toename in partnergeweld werd bv. beantwoord met extra plaats in vluchthuizen. Behoeftigen werden geholpen door boodschappen aan huis te brengen of door hen regelmatig op te bellen voor een ondersteunend gesprek. De welzijnssector maakt de maatschappij. En net op die sector wordt er bespaard! Zelfs centra voor geestelijke gezondheidszorg moeten het met minder doen, terwijl de wachtlijsten blijven groeien. Dit kan voor ons echt niet door de beugel. Welzijn heeft nood aan investeringen. Besparen op welzijn, dat doe je niet.

5. Preventieve, toegankelijke en werkbare gezondheidszorg voor iedereen

Het coronavirus is in de eerste plaats een bedreiging voor onze gezondheid en het legt dan ook enkele zwaktes van onze gezondheidszorg bloot. Vooreerst maakte corona pijnlijk duidelijk dat besparen op preventie levens kan kosten. We beschikten over een noodvoorraad van miljoenen mondmaskers, maar die werden slecht bewaard, vernietigd en vervolgens niet vervangen. Verpleeg- en zorgkundigen zijn al jaren knelpuntberoepen. Het zijn zware jobs waarbij het loon niet in verhouding staat tot de enorme werklast. Deze helden van onze zorg verdienen ons applaus, maar nog meer verdienen ze een waardig loon en betere werkomstandigheden.

Tijdens de lockdown bljkt ook hoe gevaarlijk het is als de toegang tot medische zorgen wordt beperkt. Artsen zagen patiënten die dagen hadden rondgelopen met een ontstoken appendix of met pijn op de borstkas. Nochtans kan uitstel van zorg in deze gevallen onherstelbare schade met zich meebrengen. Reeds voor de coronacrisis bleek dat tot 8% van de Belgische huishoudens omwille van financiële redenen zorg moesten uitstellen. Om dit tegen te gaan ijveren we voor een gratis toegankelijke basisgezondheidszorg. Ook psychologische hulp moet toegankelijk zijn zonder financiële drempels of wachtlijsten.

Wat in het licht van de coronacrisis uiterst belangrijk zal zijn is een rechtvaardiger regulering van de farmaceutische industrie. Monopolies en patenten hebben nu reeds extra coronadoden veroorzaakt. Patenten op mondmaskers en testtechnologieën verhinderden een snelle opschaling van de productie. Als er ook op medicatie of vaccins tegen het coronavirus patenten zouden komen, bedreigt dit de betaalbaarheid en het aanbod. We pleiten voor open source wetenschappelijk onderzoek, waarbij bedrijven, universiteiten en overheden de handen in elkaar slaan ten behoeve van het algemeen belang. COVID-19 mag geen baby-Pia-verhaal worden.

6. Met mensenrechten sol je niet

In een crisis kunnen tijdelijke maatregelen overwogen worden, maar deze mogen nooit leiden tot een inperking van de mensenrechten. De rechten die ingeschreven staan in het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens en de grondwet gelden als de standaard. In dit kader moet het recht op privacy beschermd worden bij het uitrollen van een corona-app, en kan een regering de rechtstaat niet ondermijnen onder het mom van een crisis. Iedereen heeft volgens grondwetsartikel 23 het recht om een menswaardig leven te leiden. In deze bijzondere tijden moeten we erin slagen om dit positief in te vullen, en alles in het werk stellen om behoorlijke huisvesting, een gezond leefmilieu én culturele en maatschappelijke ontplooiing mogelijk te maken. Corona daagt ons uit om stil te staan bij een herwaardering van de mensenrechten of een uitbreiding hiervan. Wat bijvoorbeeld met het recht om niet opgevolgd te worden, of het recht op menselijk contact?

Een ander recht dat onder druk staat, is het recht op asiel. De uiterst kwetsbare groep mensen op de vlucht verdient opvang en ondersteuning, ongeacht welke crisis. Laten we gaan voor een humaan beleid die onze Europese waarden reflecteert. Een grotere focus is nodig op het bestrijden van de oorzaken van migratie – zij het oorlog, conflict, armoede of klimaatverandering. Corona slaat ongelijk hard toe. Te veel regio’s worstelen met een gebrek aan medische infrastructuur en middelen. Ook mensen in landen met beperkte sociale vangnetten en democratische rechten zijn extra vatbaar. Het is daarom belangrijk dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking terug stijgt, zodat geïnvesteerd kan worden in lokale besturen en in een globaal gezondheidssysteem dat endemische infectiehaarden kan identificeren. Op korte termijn zijn er grote steunmaatregelen nodig voor de vele vluchtelingenkampen, waar social distancing door overbevolking praktisch onmogelijk is en de gezondheidstoestand heel snel kan ontsporen.

7. Voor een daadkrachtige en betrouwbare overheid

Wanneer een crisis uitbreekt, rekenen we op een overheid die deze mee beheert in het algemeen belang. Helaas stellen we deze coronacrisis vast dat de overheid vaak duidelijkheid mist en soms meer chaos creëert dan er wegneemt. Het besparingsbeleid van de afgelopen jaren, de logge staatsstructuur alsook de precaire verstandhouding tussen de verschillende politieke partijen zijn slechts enkele elementen waardoor het de overheid niet steeds lukt kwalitatieve diensten te leveren en vertrouwen te wekken bij de burger. Het debat gaat te vaak over een grote of kleine overheid, en te weinig over een goede of slechte overheid.

We pleiten voor een overheid met zelfvertrouwen die in het algemeen belang kan ingrijpen in tijden van nood. De vrije markt toont te vaak gebreken als het komt op het verdelen van gecreëerde welvaart of het inlossen van maatschappelijke noden tijdens een crisis. Ook is het belangrijk dat voldoende en diverse experts geraadpleegd worden, vooral tijdens crisissen. We pleiten voor een moderne overheid die, mits een minimaal wettelijk kader, vertrouwen legt bij de burger. Een grotere betrokkenheid van middenveld en bevolking is wenselijk, en ook een nauwere wisselwerking tussen de verschillende overheidsdiensten komt iedereen ten goede.

De huidige staatsstructuren staan de vlotte werking van de overheid in de weg. De opeenvolgende staatshervormingen hebben geleid tot een onhoudbare versnippering van beleidsdomeinen. Hoog tijd voor het herfederaliseren van bevoegdheden en voor het instellen van een federale klimaatminister. Het vertrouwen in de politiek moet dringend hersteld worden van de gevolgen van politisering en particratie. Wij roepen daarom de verschillende politici en partijen op om meer samen te werken over partijgrenzen heen.

8. Databeheer en digitalisering als katalysator van de duurzame transitie

Steeds grotere delen van ons sociale en professionele leven spelen zich digitaal af. Nooit eerder maakten we zoveel gebruik van digitale hulpmiddelen om thuis te werken of om contact te houden met vrienden en familie. Deze digitalisering is een goede zaak, maar dient met de nodige aandacht benaderd te worden. We moeten stilstaan bij zaken als cybersecurity, privacy, menselijk welzijn en autonomie. Wetgevende kaders en gepast beleid zijn nodig om ervoor te zorgen dat deze digitalisering stevent op een inclusievere samenleving met digitaal geletterde en technologisch vaardige burgers.

Een versnelling in de digitalisering en een sterke verbetering van het databeheer kunnen dienen als katalysator van de duurzame en rechtvaardige transitie die plaatsvindt in verschillende domeinen die onze samenleving vormgeven (zoals de economie, de gezondheidszorg, de overheid). Deze hervormingen zullen bv. leiden tot een preventiever optreden in de gezondheidszorg, want uit beter beheer van informatie komen betere diagnoses. Op lange termijn bespaart die digitalisering bovendien geld uit dat dan weer in andere sectoren geïnvesteerd kan worden.

Tot slot is er de digitale wedloop, waarin de Europese Unie een belangrijke rol te spelen heeft. De unie moet kaders creëren waarin de digitalisering zich verder ontplooit en voluit kiezen voor open source en privacy-vriendelijke applicaties. Ze moet bovenal de publieke belangen in de deeleconomie beschermen. Tijdens deze crisis zien we de hoge opkomst van fake news en samenzweringstheorieën. De grote digitale spelers die dit laten gebeuren moeten op hun verantwoordelijkheden gewezen worden en moeten alles in het werk stellen om bewuste desinformatie te filteren. Bewuste verspreiding van onwaarheden kan niet langer worden getolereerd

9. Mobiliteit van de 21ste eeuw

Luchtvervuiling maakt ons gevoeliger voor de gevolgen van Covid-19. Luchtvaart gaf het virus bovendien een manier om zich razendsnel over onze planeet te verspreiden. Naast aantonen dat het anders moet, heeft deze crisis ook laten zien dat het anders kán. Nu we allemaal in ons kot blijven, zien we veel minder auto’s in het straatbeeld. Fietsen en wandelen wint massaal aan populariteit. Met telewerken als nieuwe norm, bespaart de Vlaming veel tijd die normaal naar filerijden zou gaan. Nu we weer vers in ons geheugen hebben hoe een autoluwe samenleving eruit ziet, wordt het tijd om hier ook structureel maatregelen toe te nemen. De kleine ondernemer gebruikt bijvoorbeeld fietskoeriers om zijn zaak te redden. We trekken sterk de kaart van autoluwe steden, met meer ruimte voor beleving en ontmoeting. Een combinatie van versterking van het openbaar vervoer, mobiliteitsbudgetten voor woon-werkverkeer en lage emissiezones, leveren een minder vervuilende mogelijkheid tot mobiliteit.

Het beeld dat we allemaal zo veel mogen vliegen als we willen moet ook op schop. Een mogelijke oplossing is een vliegtaks die stijgt per extra vlucht. Zo ontmoedigen we vooral het excessief gebruik van deze luxe. Telewerken en digitaal vergaderen hebben een grote sprong vooruit gemaakt. Dit moet zich vertalen in een vermindering van het aantal zakenreizen. Als we nu vliegtuigmaatschappijen uit de bres helpen met staatsgeld zonder bindende voorwaarden, kunnen deze ongebreideld blijven broeikasgassen uitstoten en moet dezelfde overheid ons over enkele jaren redden uit de klimaatcrisis of volgende pandemie die we de wereld over vliegen.

10. Slimme ruimte voor mens en natuur

Onze open ruimte is versnipperd en onze woonvormen niet meer mee met de tijd. Het is daarom belangrijk al onze activiteiten (wonen, werken, ontspanning, verzorging…) te groeperen in de kernen, zowel stads- als dorpskernen. Hierdoor kunnen we enerzijds weer grote oppervlakten aan natuur creëren waar fauna en flora kunnen bloeien en groeien. Wij als mens profiteren mee van dit geluk doordat er meer natuur is. Groen maakt nu eenmaal gelukkig. Door de coronacrisis beseffen mensen hoe weinig natuur er nu voorhanden is. Anderzijds staat het ons toe alle functies die we nodig hebben in het dagelijkse leven dichter bij elkaar te brengen, wat ons hopen geld bespaart op het vlak van infrastructuur en onderhoud ervan.

Onze kernen moeten dus verdichten. We zullen de hoogte in moeten gaan bouwen en iets compacter. Daarnaast moeten we ook oog hebben voor alternatieve woonvormen zoals cohousing, gedeeltelijke cohousing enzovoort. Dit telkens met genoeg ruimte voor ieder en kwalitatief genoeg, dat we ook gezond kunnen wonen. Onze huizen zullen bovendien een pak duurzamer moeten worden. De renovatie en isolatie van energievretende woningen wordt opgevoerd. Woningen wekken zoveel mogelijk zelf energie op – op een duurzame manier natuurlijk (denk aan zonnepanelen, warmetecollectoren, beo-velden, windegeneratoren), evenals water besparen en opvangen. Denk hierbij aan slimme warmtenetten, hemelwateropvang, groendaken, slimme afvalverwerking en ga zo maar door.

Ten slotte moet onze open ruimte zo gevormd worden dat ze aangenaam, veilig en gezond is om ons als mens in voor te bewegen. Fietsers en voetgangers verdienen meer ruimte, zeker in de steden waar niet ieder een tuin heeft. Voorzie daarom ook voldoende groen voor hen en laat de stadsweefsels met elkaar communiceren, door bijvoorbeeld verschillende weefsels slim met elkaar in contact te brengen (bijvoorbeeld een kunstatelier waar ook woonplaatsen worden voorzien).